ROSALÍA "A MAQUILA"

Na cadeira de brazos da miña casa, pecho os ollos e véxome a min mesma entrar en casa correndo e na cociña atoparme con aquela señora maior para min, morta fai xa moitos anos, de risa xenerosa e fácil, que animaba e iluminaba coa súa simpatía e as súas bromas afectuosas.
Segundo contaba o meu pai, a súa nai era así, alguén que se interesaba polo que estaba moíno e acababa arrincándolle un sorriso ou facéndolle ver o seu panorama, durante un intre menos negro do que o tiña. E aínda que só gardo un recordo leve e difuminado dela, esas palabras do meu pai, soan plausibles na miña brumosa memoria. Unha imaxe sumamente agradable. Ás veces hai recordos que nos manteñen vivos.
Entón desempoou dun recuncho da miña casa unha fotografía antiga en branco e negro. ¿Quen é esa muller que aparece na foto co pelo recollido nunha trenza e unha camisa de franela pechada ata a noz?. Ten unha idade indeterminada, entre sesenta e oitenta anos, sorrí sen parar. Detrás daquela foto, o seu nome fora escrito Rosalía.
Á fin e ao cabo, Rosalía, durante toda a súa vida, non pretendeu máis que honrar o adxectivo que a súa nai colgoulle desde pequena. “A maquila”. “É algo do que me sinto moi orgullosa”, di. Houbo anos de non parar no muíño. Rosalía sempre fala da traballosa tarefa da moenda por parte da xente campesiña, construídos polos máis podentes; vos máis dous muiños eran de “herdeiros” isto, é, de varias familias emparentadas, outros eran “privados”, propiedade exclusiva dunha única familia ou casa. O de Rosalía era de “maquia” no que a muñeira, cobraba pola muiñada parte dá fariña obtida, algunhas desas industrias eran batanes (folóns) para mallar en mollado o liño e a la. Debido ao lento proceso de moer os muíños eran un importante punto de encontro e relación entre veciños.
Unha historia longa detrás con moito dor, horas de traballo de sol a sol. Viviu de costas aos inventos modernos. “Non había semáforos, nin parques, nin beirarrúas, nin coches, nin transporte público”, di entre risas. “¿As cousas cambiaron, eh?”.
O seu marido “rebentou” de tanto traballar, como di ela, “aquela sensación de supermanes que tiñamos, aquela convicción de que non nos podía pasar nada, derrubouse para sempre e tiven que volver traballar sendo consciente do que pasara”, comenta Rosalía, “estaba soa con catro fillos, planteixeime parar, deixalo, nada tiña o mesmo sentido, admite. ¿Tola? Si, pero con coraxe. Á fin e ao cabo, que é a morte; é parte da vida, e se non admitimos iso, se non contamos con iso e ocultámolo: tampouco seremos conscientes do que nos espera. De todos os xeitos, na forma de vida que nos montamos tampouco podemos sentirnos tan seguros. Corremos o mesmo risco na aldea que na gran cidade”. Asegúrao quen entre asfalto, contaminación e edificios intelixentes nos que fai calor no inverno e frío no verán atópase como engaiolada nunha rateira.
Coñecín a unha cantas persoas así ao longo da miña vida. Non moitas, claro. Se abundasen, o mundo sería bastante máis grato do que adoita selo.
¿Pero quen foi realmente Rosalía “A maquila”? A miña bisavoa. Do mesmo xeito, unha das poucas cousas que sabemos de certo desta fotografía é a súa data de 1952 e que en agosto de 1975 enfermou e morreu. No medio quedan menos de vinte e tres anos de traballo duro e cotián, o muíño traballaba durante todo o ano.
Unha muller encorvada sobre a mesa, unhas cortiñas colgando xunto a unha fiestra que só se intúe. E fóra de campo, uns ollos que quizáis intentan fuxir. Facía outra imaxe, o seu muíño, unha fotografía que non se fixo nunca e, de súpeto, eu decido fotografar ese algo.

FEROCAR